بهبود عملکرد و بهره‌وری آب مورد نیازسیب‌زمینی و افزایش درآمد کشاورزان با خاک‌ورزی بین ردیفی با چیزل‌پکر بعد از کاشت

روش نوین (خاک­ورزی بین ردیفی بعد از کاشت با چیزل­پکر) با روش مرسوم (بدون خاک­ورزی بین ردیفی) در مزرعه‌‌ای واقع در روستای دینارآباد بخش لالجین از توابع شهرستان بهار در استان همدان اجرا شد (شکل 1). مساحت مزرعه شاهد (روش مرسوم) حدود 2000 مترمربع و مساحت مزرعه مورد مطالعه (روش نوین)  نیز حدود 2000 مترمربع در نظر گرفته شد. روش مرسوم شامل: تهیه زمین رایج (شخم با گاوآهن برگردان‌دار+دیسک+ماله) +کاشت با کارنده سیب­زمینی و روش نوین شامل: تهیه زمین رایج (شخم با گاوآهن برگردان‌دار+دیسک+ماله) +کاشت با کارنده سیب­زمینی+ خاک­ورزی بین ردیفی با چیزل‌پکر به عمق 45- 35 سانتی­متر (شکل 2).

رقم سیب ­زمینی کشت‌شده، بامبا بود. سیب­ زمینی با غده ­کار با فاصله ردیف 75 سانتی­متر در تاریخ 1402/1/18 به‌وسیله بهره ­بردار کشت شد. مقدار کود مصرفی (کود مرغی حدود 10 تن در هکتار و کود اوره حدود 200 کیلوگرم در هکتار) و مبارزه با علف‌های هرز و سم‌پاشی در هر دو مزرعه مشابه هم بود. آبیاری (با سامانه بارانی ـ کلاسیک نیمه‌ثابت) هر دو مزرعه براساس عُرف منطقه (شش روز یک بار) به‌وسیله بهره­بردار انجام می­شد. مزرعه شاهد بدون اعمال خاک­ورزی بین ردیفی بوده و در مزرعه دیگر نیز که سیب‌زمینی با روش رایج کشت شده بود، پس از آماده­سازی دستگاه چیزل­پکر ردیفی مبادرت به خاک­ورزی بین ردیفی به عمق 45-35 سانتی­متر بین ردیف­های کاشت شد. زمان مناسب برای این عملیات از زمان بعد از کاشت غده تا زمانی است که دستگاه قادر به کار در مزرعه بدون آسیب رساندن به گیاه و ریشه­ های آن می­ باشد (شکل 2). با تغییراتی در خاک­ورزهای مرکب حفاظتی (چیزل­پکر) موجود (شکل 3)، می ­توان از این خاک ­ورزها در عملیات داشت سیب ­زمینی استفاده کرد. چیزل­ پکر (شکل 3) از جمله خاک­ورزهای اولیه بوده که با ایجاد شیارهای عمیق به‌وسیله تیغه ­های خود، سبب شکسته شدن لایه­ های سخت حاصل از شخم‌های قبلی خاک می­ aود. بنابراین ماشین یادشده موجب احیای خاک شده و امکان نفوذ آب و نیز گسترش ریشه گیاهان در داخل خاک را بهبود می­بخشد. با توجه به تراکتور­های موجود، می­توان سه بازو را حفظ کرده و بقیه بازوها را از دستگاه جدا کرد. فاصله بین بازوهای کناری به اندازه 75 سانتی­متر و با توجه به فاصله ردیف­های کشت محصول سیب ­زمینی تنظیم می‌شود (شکل 2- الف). در طول فصل زراعی، حجم آب آبیاری (با اندازه­گیری دبی آب‌پاش­ها و ساعت آبیاری) تعیین شد. بافت خاک مزرعه مورد آزمایش از نوع متوسط (لوم رسی شنی^[1]) بود.

[1]- Sandy clay loam

سیب‌زمینی یکی از محصولات مهم استان همدان می‌باشد که هر ساله سطح قابل ملاحظه‌ای از اراضی استان به کشت این محصول اختصاص می‌یابد. نظام ریشه‌ای سیب ­زمینی ضعیف و دارای نیاز آبی بالا است و به فشردگی خاک نیز حساس می ­باشد (1). هم‌چنین در بیش‌تر مزارع سیب­ زمینی برای آبیاری از سامانه بارانی استفاده می­ شود لذا اگر فشار آب پاش­ها تنظیم نباشد یا خاک متراکم باشد، آب به‌خوبی در خاک نفوذ نکرده و رواناب ایجاد می ­شود که باعث از دسترس خارج شدن آب و فرسایش خاک می‌شود (کاهش منابع آبی و فرسایش خاک در ایران یک مشکل زیست‌محیطی بزرگ است). فشردگی خاک باعث کاهش عملکرد و افزایش غده ­های بدشکل می ­شود که در نهایت باعث کاهش درآمد کشاورزان می­ شود (2). بنابراین اگر با خاک ­ورزی بین ردیف‌های کاشت خاک اطراف ریشه (بین ردیف­ها) نرم شود، باعث توسعه نفوذ ریشه و غده در خاک شده و نفوذ آب به خاک نیز افزایش می ­یابد. این امر در نهایت باعث افزایش عملکرد سیب زمینی، تولید سیب­زمینی بازارپسند و افزایش بهره وری آب خواهد شد که از نظر اقتصادی و مسائل زیست‌محیطی حائز اهمیت است.