| تعداد نشریات | 284 |
| تعداد نشریات سازمان | 82 |
| تعداد شماره‌ها | 3,036 |
| تعداد مقالات | 33,984 |
| تعداد مشاهده مقاله | 45,763,468 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 77,188,094 |
دیدگاه روستاییان پیرامون اثرات طرح آبخیزداری چغل در شهرستان کهگیلویه | ||
| پژوهش های آبخیزداری | ||
| مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 31 خرداد 1404 | ||
| نوع مقاله: پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22092/wmrj.2025.368670.1617 | ||
| نویسندگان | ||
| مصطفی احمدوند* ؛ آیت اله کرمی؛ مریم آفریدونی | ||
| گروه مدیریت توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران | ||
| چکیده | ||
| چکیدۀ مبسوط مقدمه و هدف اقلیم خشک و نیمه‌خشک کشور و همچنین تغییرات اقلیمی، ضرورت استفاده مؤثر از منابع آب و خاک را افزون ساخته است. این موضوع اهمیت و ضرورت اقدامات حفاظتی با روش‌های نوین را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، اجرای عملیات و طرح‌های آبخیزداری به عنوان یکی از روش‌های پذیرفته‌شده و مؤثر جهت حفاظت از آب و خاک شناخته می‌شود و ارزیابی اثرات این طرح‌ها به عنوان معیاری مهم برای سنجش ارزش آن‌ها محسوب می‌گردد. به علاوه، اجرای این طرح‌ها پیامدهای مثبت و منفی را به همراه دارد که عدم توجه به آن‌ها، ارزیابی موفقیت این طرح‌ها در بهبود بهره‌وری آب و خاک را دشوار می‌سازد. بنابراین، شناسایی اثرات طرح‌های آبخیزداری و تفکیک آن‌ها می‌تواندگامی مؤثر در اصلاح روش‌ها، کاهش آثار منفی و توسعه این طرح‌ها باشد. از این رو، بررسی نقش این طرح‌ها در پیشرفت جوامع روستایی نیازمند ارزیابی دقیق و کمّی به منظور تجزیه و تحلیل تأثیرات آن‌ها از جنبه‌های اجتماعی، محیطی و اقتصادی است. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی دیدگاه روستاییان نسبت به اثرات طرح آبخیزداری چغل در شهرستان کهگیلویه انجام شد. مواد و روش‌ها استان کهگیلویه و بویراحمد ازنظر تقسیم‌بندی هیدرولوژیکی ایران، در زیرمجموعه‌ای از حوضه‌های آبریز رودخانه‌های مهمی چون کارون، مارون و زهره واقع‌شده است. منطقه مطالعاتی این پژوهش، محدوده طرح آبخیزداری چغل شهرستان کهگیلویه بود که با مساحت 5940 هکتار در شمال و شمال‌غرب شهرستان کهگیلویه از توابع استان کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد و از سرشاخه‌های سد مارون است. مناطق مسکونی و مزروعی این طرح شامل دوریزگان، کوشک و چغل می‌باشد. 6/62 درصد سطح حوضه را مراتع از نوع متوسط و ضعیف شامل می‌شود که تیپ غالب پوشش گیاهی در مراتع استراگالوس، استپی و نیمه استپی و بروموس تشکیل می‌دهد. به‌منظور جلوگیری از فرسایش و بهبود پوشش گیاهی طی سال‌های اخیر اقدامات متعددی شامل بذرپاشی، بذرکاری و احداث سازه‌های سنگی ملاتی و بندهای توری گابیونی در سطح آبخیز چغل انجام‌شده است. سازه‌های سنگی گابیونی (توری‌سنگی) با حجم عملیاتی 900 مترمکعب و سازه‌های سنگی ملاتی با 3000 مترمکعب در حوضه مورد مطالعه اجرا گردیده است. در پژوهش حاضر از رویکرد اکتشافی متوالی به‌عنوان راهبرد پژوهش استفاده شده است؛ بدین‌صورت که در مرحله نخست اثرات احتمالی طرح در محدوده مورد مطالعه با استفاده از مصاحبه نیمه ساختاریافته و نمونه‌گیری گلوله‌برفی با 16 نفر از افراد سرشناس و آشنا با طرح آبخیزداری اجرا شده در روستای منطقه مورد مطالعه شناسایی گردید و تا رسیدن به اشباع داده‌ای ادامه یافت. براساس نتایج این مرحله، مؤلفه‌های اثر، شناسایی و فهرست شدند. آنگاه بر اساس مؤلفه‌های مذکور، پرسشنامه‌ای طراحی شدکه متشکل از بخش اول، مشخصات فردی و بخش دوم، اثرات طرح آبخیزداری منطقه مورد مطالعه بود که گویه‌ها براساس طیف لیکرت پنج سطحی از به شدت کاهش یافته است (2-) تا به شدت افزایش یافته است (2+) طراحی گردیدند. سپس به روش نمونه‌گیری تصادفی ساده، 100 نفر از روستائیان منطقه مورد مطالعه به‌عنوان نمونة آماری انتخاب و مورد مصاحبه رو در رو قرار گرفتند. در بخش تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده حاصل از پرسشنامه از آماره‌های توصیفی (فراوانی، میانگین، ضریب تغییرات) و آزمون‌های آمار استنباطی (تحلیل عاملی اکتشافی و مقایسه میانگین) استفاده شد. نتایج و بحث نتایج بخش کیفی پژوهش به شناسایی و تحلیل مؤلفه‌های احتمالی اثرات طرح آبخیزداری در حوضه چغل منجر شد که شامل 41 مفهوم برداشتی حاصل از مصاحبه‌ها بود. تجزیه و تحلیل داده‌ها در بخش کمّی با استفاده از نرم‌افزار SPSS22 و به‌منظور دسته‌بندی مفاهیم به‌دست‌آمده و تحلیل آن‌ها از تحلیل عاملی اکتشافی در راستای شناسایی اثرات طرح آبخیزداری و تی تک نمونه بهره گرفته شد. نتایج تحلیل عاملی نشان داد که هشت دسته اثرات پروژه قابل استخراج‌اند و دستة اول بیشترین سهم (173/24 درصد) و دستة هشتم کمترین سهم (558/4 درصد) در تبیین واریانس کل اثرات را به خود اختصاص دادند و در مجموع 54/73 درصد از واریانس را تبیین نموند. همچنین یافته‌ها نشان داد که اجرای این طرح اثرات مثبت و معناداری بر شاخص‌های محیط‌زیستی، اجتماعی و اقتصادی داشته است به گونه‌ای که در بُعد اقتصادی، افزایش بهره‌وری و بهبود الگوی کشت، در بُعد اجتماعی، افزایش مشارکت و تقویت حس مکان و در بُعد محیط زیستی، کاهش خسارات سیلاب و رونق گردشگری مشهود است. نتیجه‌گیری و پیشنهادها نتایج پژوهش نشان داد که طرح آبخیز چغل، اثرات مثبتی در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و محیط‌زیستی داشته است. نتایج حاصله از تجزیه و تحلیل داده‌های کمّی حاکی از آن است که اجرای طرح آبخیزداری بر بهبود شرایط محیطی، زیرساخت‌ها، فعالیت‌های اجتماعی و به‌طور کلی، احساس وفاداری و وابستگی نسبت به محیط‌زیست و اجتماع اثر مثبت داشته است. از نظر اقتصادی، افزایش بهره‌وری و بهبود الگوی کشت نیز به‌طور معناداری تأیید شده است. با توجه به یافته‌های این پژوهش، پیشنهادهایی برای تقویت و کارآمدی بیشتر طرح‌های آبخیز چغل در شهرستان کهگیلویه ارائه شده است که می‌تواند به پایداری جوامع پیرامون پروژه‌های آبخیزداری کمک کند. از جملة این اقدامات می‌توان به توسعه برنامه‌های آموزشی و ترویجی، تقویت مشارکت محلی در مدیریت آبخیز، توسعه زیرساخت‌های گردشگری، شناسایی و حمایت از کشت و توسعه گیاهان دارویی و محصولات با ارزش افزوده و در نهایت، ایجاد همکاری بین سازمان‌های دولتی، غیر دولتی و نهادهای محلی به‌منظور اجرای مؤثرتر طرح‌های آبخیزداری و ارتقاء بخشیدن به بهره‌وری و پایداری منابع طبیعی ضروری است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| آبخیز چغل؛ آبخیزنشینان؛ اثرسنجی اجتماعی-اقتصادی؛ حوضة آبخیز؛ کنترل سیلاب | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Villagers' Perspectives on the Effects of the Chaghal Watershed Management Plan in Kohgiluyeh County | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mostafa Ahmadvand؛ Ayatollah Karami؛ Maryam Afereydouni | ||
| Department of Rural Development Management, Faculty of Agriculture, Yasouj University, Yasouj, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Introduction and Goal Watershed management projects are designed and implemented with the aim of managing and protecting water and soil resources. Considering climate change and population growth, these projects can serve as an effective tool in providing safe and sustainable water, promoting agriculture, preserving the environment, and biodiversity. Climate change and population growth have created increasing challenges for managing water and soil resources, managing runoff, and reducing peak flood discharges worldwide. In the meantime, watershed management projects have been considered as an effective solution for sustainable development and comprehensive management of natural resources, especially in rural areas. These projects are implemented with the aim of improving the livelihoods of local communities, protecting water and soil resources, and reducing the effects of natural disasters such as floods and droughts, considering population growth and the increasing need for water and food, and unreasonable exploitation of natural resources. Also, the role of these projects in the development of rural communities requires a precise and quantitative assessment to analyze their performance and effects from various social, environmental and economic aspects. Accordingly, the present study was conducted with the aim of assessing the villagers' views on the social, economic and environmental effects of the Chaghal watershed management project in Kohgiluyeh County. Materials and Methods In terms of the hydrological division of Iran, Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad Province is located in a subset of the watersheds of important rivers such as Karoon, Marun and Zohreh. The study area of this study was the area of the Chaghal watershed management project in Kohgiluyeh County, which is located with an area of 5940 hectares in the north and northwest of Kohgiluyeh County, which is part of Kohgiluyeh and Boyer Ahmad Province and is one of the branches of the Marun Dam. The residential and agricultural areas of this project include Dorizgan, Kushk and Chaghal. 62.6% of the basin area is covered by medium and poor pastures, with the dominant vegetation type in the astragalus, steppe and semi-steppe, and bromus pastures. In order to prevent land degradation and improve vegetation, several measures have been taken in recent years, including seeding, sowing, and construction of mortar stone structures and gabion mesh dams in the Chaghal watershed. Gabion stone structures (stone mesh) with an operational volume of 900 cubic meters and mortar stone structures with 3000 cubic meters have been implemented in the studied basin. The present study used a sequential exploratory approach as a research strategy; In the first stage, the effects of the plan in the study area were identified using semi-structured interviews with 16 well-known people familiar with the watershed management plan implemented in the village in the study area, and the snowball method was continued until data saturation was reached. Thus, an initial questionnaire consisting of the first part of personal characteristics and the second part of the effects of the watershed management plan in the study area was prepared based on a five-level Likert scale, from greatly decreased (-2) to greatly increased (2+). Then, 100 people were estimated as a sample using simple random sampling, and descriptive statistics (frequency, mean, coefficient of variation) and inferential statistics (exploratory factor analysis and comparison of means) were used in the analysis of the data collected from the questionnaire. Results and Discussion The results of the qualitative part of the research led to the identification and analysis of components related to the effects of the watershed management plan in the Chaghal basin, which included 41 concepts derived from the interview. Data analysis in the quantitative part was performed using SPSS software and in order to categorize the concepts obtained and analyze them, exploratory factor analysis was used to identify the effects of the watershed management plan and one-sample t-test. The results of factor analysis showed that eight categories of effects can be extracted and the first factor has the highest contribution of 24.173 and the eighth factor has the lowest contribution of 4.558 in explaining the total variance of the variables and in total they explain 73.54 percent of the variance. The findings also showed that the implementation of this plan has had positive and significant effects on environmental, social and economic indicators. In the social dimension, increasing participation and improving the sense of place are among the most important outcomes and in the environmental dimension, reducing flood damage and increasing tourism are evident. Conclusion and Suggestions The results of the study show that the Chaghal watershed project has had positive effects in various social, economic and environmental dimensions. The results of quantitative data analysis indicate that the implementation of the watershed management project has had a positive effect on improving environmental conditions, infrastructure, and social activities and, in general, the feeling of loyalty and dependence on the environment and society. From an economic perspective, increased productivity and improved cultivation patterns have also been significantly confirmed. However, no significant changes were found in terms of discrimination and no significant effect of the watershed management project has been observed on it. According to the findings of this study, suggestions have been made to strengthen and further enhance the efficiency of the Chaghal watershed projects in Kohgiluyeh County, which can contribute to the sustainability of communities covered by watershed management projects. Measures such as developing educational and promotional programs, strengthening local participation, developing tourism infrastructure, identifying and supporting the cultivation of medicinal plants and value-added products, and finally, establishing cooperation between government, non-governmental organizations, and local institutions are necessary to more effectively implement watershed management plans and promote the productivity and sustainability of natural resources. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Chaghal watershed, Watershed inhabitants, Socio-economic impact assessment, Watershed, Flood control | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 100 |
||