| تعداد نشریات | 284 |
| تعداد نشریات سازمان | 82 |
| تعداد شماره‌ها | 3,081 |
| تعداد مقالات | 34,377 |
| تعداد مشاهده مقاله | 48,016,095 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 78,926,498 |
نقش واحدهای فیزیوگرافی و کاربری اراضی در فراوانی پهنههای خشکیدگی بلوط زاگرس | ||
| تحقیقات حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران | ||
| مقاله 3، دوره 23، شماره 1 - شماره پیاپی 45، فروردین 1404، صفحه 33-48 اصل مقاله (912.12 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22092/ijfrpr.2025.368386.1663 | ||
| نویسندگان | ||
| مسیب حشمتی* 1؛ محمد قیطوری2؛ امیر سررشته داری3 | ||
| 1نویسنده مسئول، استاد، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمانشاه، ایران | ||
| 2دانشیار، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمانشاه، ایران | ||
| 3مربی پژوهش، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| سابقه و هدف: پدیده خشکیدگی جنگلهای بلوط غرب فاجعه‌ای زیستمحیطی است. اگرچه تغییرات اقلیمی مهمترین عامل این پدیده است، اما شدت آن در شرایط یکسان اقلیمی، تابعی از عوامل زمینشناسی، عرض جغرافیایی، عوامل توپوگرافی (شیب، جهت و ارتفاع از سطح دریا) و فعالیتهای انسانی از‌جمله تغییر کاربری، شخم کف جنگل، آتشسوزی و فعالیتهای عمرانی (راه، معادن روباز و شبکههای گاز و ...) است. مسئله اساسی این تحقیق که در بخشهایی از جنگلهای استان کرمانشاه انجام شد، بررسی این موضوع بود که آیا شدت پدیده خشکیدگی جنگلهای زاگرس متأثر از عوامل توپوگرافی و فیزیوگرافی اراضی است؟ در صورت وجود، کدام عامل، یا عوامل تأثیر بیشتری دارند؟ هدف از این تحقیق، بررسی عوامل توپوگرافی و واحدهای فیزیوگرافی در تشدید پدیده خشکیدگی از طریق ارزیابی میدانی بود. مواد و روشها: با توجه به بررسیهای میدانی و ملاحظات تنوع شرایط توپوگرافی و شدت خشکیدگی، دو سایت اصلی در استان کرمانشاه در محدوده شهرستانهای کرمانشاه (سایت الف) و اسلامآباد غرب (سایت ب) انتخاب شدند. به این منظور، 31 رخساره ژئومرفولوژی انتخاب و با توجه به شرایط دامنهها، در هریک دو تا چهار قطعه‌نمونه 100 متر‌مربعی به‌طور تصادفی انتخاب و مشخصات توپوگرافی (شیب، جهت و ارتفاع)، شکل ظاهری خشکیدگی و تعداد درختان خشکیده اندازهگیری شد. در‌نهایت عوامل مهم انسانی که موجب تشدید خشکیدگی میشوند، شناسایی و رتبهبندی گردیدند. نتایج: نتایج این بررسی نشان داد، شیب بیشتر کانونهای خشکیدگی در دامنه 10 تا 30 درصد است. همچنین دامنههای جنوبی متحمل خشکیدگی بیشتری شدهاند و حدود 70 درصد جنگلهای دچار خشکیدگی در محدوده ارتفاعی 2000-1500 متری از سطح دریا پراکنش دارند. بر‌اساس نتایج این تحقیق، متوسط تاجپوشش گیاهی کف جنگل و خاک لخت هر دو سایت مورد بررسی به‌ترتیب حدود 47 و 30 درصد به دست آمد. بر‌اساس مشاهدات میدانی، معمولاً در نقاط با تاجپوشش گیاهی ضعیف، خشکیدگی کامل پایههای درختی مشهودتر بود. نسبت خشکیدگی درختان جنگلی (مجموع هر دو نوع خشکیدگی) به پایههای سالم در سایت الف و ب به‌ترتیب حدود 47 و 42 درصد بود. از‌آنجایی‌که بلوط، گونه غالب جنگلهای زاگرس است، فراوانی خشکیدگی آن نیز بهنسبت سایر گونهها بیشتر بود که به‌ترتیب برای دو سایت حدود 70 و 80 درصد به دست آمد. همچنین بیشتر پایههای خشکیده از نوع شاخهزاد و با قطر 10 تا 15 سانتیمتر بودند و آثار آفتزدگی و بیماری در درختان کاملاً خشکیده بیشتر بود. عواملی که موجب تشدید تبخیر و هدر‌رفت رطوبت خاک میشوند و پیامد آنها تشدید پدیده خشکیدگی درختان جنگلی است، به‌ترتیب اهمیت شامل تبدیل اراضی به زراعت و شخم، آتشسوزی و زغالگیری، خشکاندن درختان و سرشاخهزنی، فعالیتهای عمرانی، فرسایش و زمینلغزش، گسستگی جنگل و چرای دام بود. نتیجهگیری: خشکیدگی در دامنههای جنوبی شدیدتر از دامنههای شمالی است. بررسیهای میدانی نشان داد، خطر عوامل تشدید‌کننده پدیده خشکیدگی یعنی عوامل انسانی، همسنگ خشکیدگی تهدیدکننده جنگلها هستند. مهمترین این عوامل تغییر کاربری اراضی است. در برخی نقاط میتوان به آتشسوزیهای عمدی (کنترل‌شده) برای گسترش اراضی کشاورزی، شخم عمیق پای درختان برای تسریع خشکاندن آنها، فرسایش شدید به همراه تشدید زمینلغزش که از یکسو موجب تشدید خشکیدگی شده و از سویی نیز خود عامل تخریب جنگل هستند، اشاره کرد. بررسی میدانی عرصه این جنگلها نشان داد، تغییر کاربری جنگل، بهویژه در دامنههای شمالی و نقاط کمشیب رو به گسترش است. به‌طور‌کلی، شدت خشکیدگی و فراوانی آن تابعی از عوامل توپوگرافی، زمینشناسی و فعالیتهای غیراصولی میباشد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| بلوط شاخهزاد؛ تاجپوشش گیاهی؛ اسلامآباد غرب؛ کرمانشاه؛ رخساره ژئومرفولوژی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Effect of physiographic factors and land-use units on dieback frequency of oak (Quercus persica) in Zagros Region, Iran | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mosayeb Heshmati1؛ Mohamad Gheitury2؛ Amir Sarreshtehdari3 | ||
| 1Professor, Kermanshah Center for Agricultural and Natural Resources Research and Education, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Kermanshah, Iran. | ||
| 2Associate Professor, Kermanshah Center for Agricultural and Natural Resources Research and Education, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Kermanshah, Iran. | ||
| 3Research instructor, Soil conservation and Watershed Management Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Background and Objective: The oak (Quercus sp.) dieback phenomenon in the western Zagros forests is an environmental disaster. Although climate change is the most important factor in this phenomenon, its intensity under the same climatic conditions depends on geological factors, latitude, topographic factors (slope, aspect, and altitude above sea level), and human activities such as land-use change, forest floor plowing, arson fires, and civil constructions (roads, open-pit mines, gas networks, etc.). The main issue of this research, which was carried out in parts of the forests of Kermanshah province, was to investigate whether the severity of the Zagros forests dieback is affected by topographic and physiographic factors. If so, which factor or factors have the greatest effect? The aim of this study was to evaluate the role of topographic factors and physiographic units in intensifying the dieback phenomenon through a field-based assessment. Methodology: Based on field surveys and considering the diversity of topographic conditions and dieback severity, two main sites were selected in Kermanshah province: in the vicinity of Kermanshah city (Site A) and Islamabad-Gharb (Site B). For this purpose, 31 geomorphological facies were identified, and according to slope conditions, 2 to 4 plots (100 m² each) were randomly established within each facies. In each plot, topographic characteristics (slope, slope aspect, and elevation), visible symptoms of dieback, and the number of dried and healthy trees were recorded. Finally, the major human-induced factors contributing to the intensification of dieback were identified and prioritized. Results: The results showed that most of the dieback hotspots occurred on slopes of 10–30%. Moreover, southern slopes were more severely affected by dieback than northern slopes, and about 70% of the affected stands were distributed within the elevation range of 1500–2000 m above sea level. The average canopy cover of understory vegetation and bare soil in both sites were 47% and 30%, respectively. Field observations revealed that in areas with weaker understory vegetation cover, complete dieback of tree bases was more evident. The ratio of dried to healthy trees in sites A and B was approximately 47% and 42%, respectively. Since oak is the dominant species in the Zagros forests, its dieback frequency was higher compared to other species, reaching 70% and 80% in sites A and B, respectively. In addition, most of the dried trees were sprout-origin with diameters of 10–15 cm, and signs of pest and disease damage were more frequent in completely dried individuals. Human-induced factors that increased evaporation and soil moisture loss, thereby intensifying dieback, included (in order of importance): land-use conversion to agriculture with plowing, arson fire and charcoal extraction, intentional tree drying and branch cutting, civil constructions, soil erosion and landslides, forest fragmentation, and livestock grazing. Conclusion: Dieback severity was higher on southern slopes than on northern slopes. Field assessments confirmed that anthropogenic factors play an equally critical role as climatic factors in threatening the forests. Among these, land-use change was the most important driver. In some areas, intentional arson fires for agricultural expansion, deep plowing around trees to accelerate drying, and severe erosion accompanied by landslides not only intensified dieback but also directly caused forest destruction. Field surveys indicated that land-use change, particularly on northern slopes and in low-slope areas, is rapidly expanding. Overall, the intensity and frequency of oak dieback were found to be a function of topographic, geological, and unsustainable human activities. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Coppice oak, plant canopy, Islamabad-Gharb, Kermanshah, geomorphological facies | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 123 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 48 |
||