| تعداد نشریات | 284 |
| تعداد نشریات سازمان | 82 |
| تعداد شماره‌ها | 3,081 |
| تعداد مقالات | 34,377 |
| تعداد مشاهده مقاله | 48,018,173 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 78,929,425 |
تدوین چارچوب ارزیابی آسیب‌پذیری حوزه آبخیز نسبت به سیل | ||
| مهندسی و مدیریت آبخیز | ||
| مقاله 5، دوره 17، شماره 2، تیر 1404، صفحه 203-220 اصل مقاله (1.37 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22092/ijwmse.2024.366400.2072 | ||
| نویسندگان | ||
| امید رحمتی* 1؛ سید مسعود سلیمان پور2؛ باقر قرمز چشمه3 | ||
| 1استادیار، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، سنندج، ایران | ||
| 2دانشیار، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شیراز، ایران | ||
| 3دانشیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| چکیده مبسوط مقدمه سیلاب‌ها هرساله موجب خسارات مالی و تلفات جانی زیادی در کشور شده و اثرات زیان‌باری بر توسعه پایدار حوزه آبخیز دارد. سیل از نظر فراوانی، در رتبه نخست بلایای طبیعی جهان قرار داد و از این‌رو، مطالعات مربوط به مدیریت سیل بسیار حائز اهمیت است. با عنایت به تغییرات اقلیمی و الگوی بارندگی‌ها در کشور، در سال‌های اخیر مشاهده شده است که علاوه بر تغییر رژیم بارندگی از برف به باران، شدت بارندگی‌ها افزایش یافته و گاهاً کل مقدار بارندگی سالانه یک حوزه آبخیز در دو یا سه رخداد تخلیه شده که با در نظر گرفتن اشباع شدن رطوبت خاک در این شرایط، سیلاب‌های مهیبی شکل می‌گیرند. از سوی دیگر، با توجه به تخریب پوشش گیاهی حوزه‌های آبخیز کشور، شرایط برای ایجاد رواناب سطحی فراهم بوده و در نهایت، احتمال رخداد سیل در اکثر حوزه‌های آبخیز کشور بالا رفته است. یکی از ارکان مدیریت ریسک سیل، توجه به آسیب‌پذیری است که عوامل متعددی را در بر می‌گیرد. هدف از انجام این پژوهش، تدوین یک چارچوب علمی برای ارزیابی وضعیت آسیب‌پذیری نسبت به سیل در حوزه آبخیز زرینه است. مواد و روش‌ها در این پژوهش، مؤلفه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، نهادی و زیرساختی برای تدوین چارچوب ارزیابی آسیب‌پذیری حوزه آبخیز نسبت به سیل در نظر گرفته شد. برای هر یک از مؤلفه‌های مربوط به آسیب‌پذیری فوق، چند گروه موضوعی تعریف شده که هرکدام متغیرهای مختلفی را شامل شدند. در مؤلفه آسیب‌پذیری اجتماعی، درصد جمعیت بی‌سواد، درصد جمعیت کودکان و کهنسال، میزان همکاری و مشورت و میزان جمعیت به‌عنوان متغیر انتخاب شدند. از نظر مؤلفه آسیب‌پذیری اقتصادی، متغیرهای درصد سکونت رهن یا استیجاری، درصد بیکاری، درصد جمعیت فاقد وسیله نقلیه و درصد وابستگی تأمین مایحتاج زندگی به خارج محدوده مدنظر قرار گرفتند. متغیرهای مربوط به مؤلفه آسیب‌پذیری نهادی درصد فاقد مراکز تصمیم‌گیری مانند دهیاری و درصد همکاری با دستگاه‌های اجرایی بودند. همچنین، آسیب‌پذیری زیرساختی براساس متغیرهای درصد واحدهای مسکونی با مقاومت کم، درصد فاقد خط تلفن و همراه، درصد فاقد دسترسی به اینترنت، درصد جاده‌های خاکی و درصد فاقد خانه بهداشت و درمانگاه مورد بررسی قرار گرفت. پس از جمع‌آوی اطلاعات 18 دهستان حوزه آبخیز زرینه از ادارات مربوطه و همچنین، مصاحبه مستقیم با ساکنان حوزه آبخیز، وضعیت آسیب‌پذیری هر دهستان نسبت به سیل، براساس شاخص‌های آسیب‌پذیری اجتماعی، اقتصادی، نهادی و زیرساختی مشخص شد. سپس شاخص آسیب‌پذیری کل برای هر دهستان محاسبه شده و پس از استاندارسازی آن در مقیاس حوزه آبخیز زرینه، به پنچ گروه مختلف خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد طبقه‌بندی شد. در نهایت، نقشه شاخص آسیب‌پذیری کل حوزه آبخیز زرینه تهیه شد. نتایج و بحث براساس نتایج به‌دست آمده، دهستان‌های چهل‌چشمه، گلچیدر و اوباتو بیشترین درجه آسیب‌پذیری اجتماعی را کسب نمودند در حالی که کمترین درجه آسیب‌پذیری اجتماعی به دهستان‌های سرا و بوین تعلق یافت. دهستان‌های چهل‌چشمه، اوباتو و گلچیدر از نظر وضعیت اقتصادی، بیشترین آسیب‌پذیری و دهستان‌های میرده و بوین کمترین آسیب‌پذیری را داشتند. از نظر آسیب‌پذیری نهادی، دهستان‌های صاحب، امام، سرا، ذولفقار و نمشیر کمترین میزان آسیب‌پذیری را داشتند ولی دهستان‌های چهل‌چشمه و اوباتو بیشترین مقدار شاخص آسیب‌پذیری نهادی را نشان دادند. از حیث آسیب‌پذیری زیرساختی، دهستان بوین و نمشیر بهترین وضعیت (کمترین مقدار شاخص آسیب‌پذیری زیرساختی) را داشته و دهستان‌های گلچیدر و چهل‌چشمه بحرانی‌ترین وضعیت را نشان دادند. در نهایت، براساس نقشه شاخص آسیب‌پذیری کل می‌توان بیان نمود که دهستان‌های چهل‌چشمه، گلچیدر و اوباتو آسیب‌پذیرترین بوده و دهستان‌های بوین، نمشیر و ذولفقار کمترین مقدار شاخص آسیب‌پذیری کل را داشتند. نتیجه‌گیری براساس یافته‌های این پژوهش، چارچوب مبتنی بر وضعیت‌های اجتماعی، اقتصادی، نهادی و زیرساختی امکان تهیه نقشه آسیب‌پذیری حوزه آبخیز نسبت به سیل را فراهم نموده است. متغیرهای مد نظر در محاسبه شاخص آسیب‌پذیری کل به گونه‌ای انتخاب شده که جنبه‌های مختلف را پوشش داده و جمع‌آوری اطلاعات آنها قابل انجام باشد. چارچوب تدوین شده در این پژوهش انعطاف‌پذیر بوده و بسته به شرایط متنوع حوزه‌های آبخیز کشور، امکان درنظر گرفتن دیگر متغیرها فراهم شده است. نقشه آسیب‌پذیری حوزه آبخیز زرینه اطلاعات مفیدی را برای تصمیم‌گیران و مدیران در راستای مدیریت سیل تأمین نموده است. بهبود وضعیت بخش‌های مختلف حوزه آبخیز زرینه نیازمند برنامه‌ریزی دقیق دستگاه‌های اجرایی و متناسب با وضعیت اجتماعی، اقتصادی، نهادی و زیرساختی آنها است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| بحران؛ بلایای طبیعی؛ تحلیل مکانی؛ ریسک؛ مدیریت سرزمین | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Developing a framework for assessing watershed vulnerability to flooding | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Omid Rahmati1؛ Seyed Masoud Soleimanpour2؛ Bagher Ghermez Cheshme3 | ||
| 1Assistant Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Department, Kurdistan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Sanandaj, Iran | ||
| 2Associate Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Department, Fars Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Shiraz, Iran | ||
| 3Associate Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Extended abstract Introduction Floods cause significant financial losses and loss of life in Iran every year and have detrimental effects on the sustainable development of watersheds. In terms of frequency, flood rank first among the world's natural disasters, and therefore studies related to flood management are very important. Considering climate change and rainfall patterns in the country, in recent years, it has been observed that in addition to changing the rainfall regime from snow to rain, rainfall intensity has increased and sometimes the total annual rainfall of a watershed is discharged in two or three events, which, considering the saturation of soil moisture in these conditions, causes severe floods. On the other hand, due to the destruction of vegetation in the country's watersheds, conditions are available for surface runoff, and ultimately the probability of flooding in most watersheds of the country has increased. One of the pillars of flood risk management is paying attention to vulnerability, which includes several factors. The purpose of this research is to develop a scientific framework for assessing the vulnerability to flooding in the Zarrineh Watershed. Materials and methods In this research, various components including social, economic, organizational and infrastructural were considered to formulate the framework for assessing the watershed vulnerability to floods. For each of the components related to the above vulnerability, several thematic groups were defined, each of which included different variables. In the social vulnerability component, ‘percentage of illiterate population’, ‘percentage of children's and older population’, ‘the amount of cooperation and consultation’, and ‘population size’ were selected as variables. In terms of the economic vulnerability component, the variables of ‘percentage of mortgage or rent’, ‘the percentage of unemployment’, ‘percentage of population lacking vehicle’, and ‘percentage of supply dependency to the outside area’ were taken into consideration. The variables related to the component of institutional vulnerability were ‘without decision centers’ and ‘the percentage of cooperation with executive offices’. In addition, infrastructural vulnerability was investigated based on the variables of ‘percentage of residential units with low resistance’, ‘the percentage without telephone and mobile lines’, ‘percentage without internet access’, ‘the percentage of dirt roads’, and ‘percentage without health office’. After collecting the information of 18 villages of Zarineh Watershed from the relevant departments, as well as direct interviews with the residents of the watershed, the vulnerability of each village to floods was determined based on social, economic, institutional and infrastructure vulnerability indicators. Then, the total vulnerability index was calculated for each village and after its standardization at the scale of Zarineh Watershed, it was classified into five different groups: very low, low, medium, high and very high. Finally, the vulnerability index map of the entire Zarineh Watershed was produced. Results and discussion Based on the results, Chehelcheshmeh, Golchidar and Obatu districts have the highest degree of social vulnerability, while the lowest degree of social vulnerability was assigned to Sara and Boyen districts. In terms of economic situation, Chehelcheshmeh, Obatu and Golchidar districts are the most vulnerable and Miradeh and Boyen districts are the least vulnerable. In terms of organizational vulnerability, Sahib, Imam, Sera, Zolfaghar and Namashir districts had the lowest level of vulnerability, but Chehelcheshmeh and Obatu districts showed the highest vulnerability value. In terms of infrastructural vulnerability, Boyen and Namashir districts had the best situation (lowest value of infrastructure vulnerability index) and Golchidar and Chehelcheshmeh districts showed the most critical situation. Finally, based on the total vulnerability index map, it can be stated that Chehelcheshmeh, Golchidar, and Obatu districts were the most vulnerable, and Boyen, Namashir, and Zolfaghar districts had the lowest total vulnerability index. Conclusions Based on the findings of this research, the framework based on social, economic, organizational, and infrastructural conditions has made it possible to prepare a flood vulnerability map of the watershed. The variables considered in the calculation of the total vulnerability index are selected in such a way that they cover different aspects and their information can be collected. The framework compiled in this research is flexible and depending on the diverse conditions of the country's watersheds, it is possible to consider other variables. The vulnerability map of Zarineh Watershed has provided useful information for decision makers and managers in flood management. Improving the condition of different parts of the Zarineh Watershed requires detailed planning of the executive bodies in accordance with their social, economic, organizational, and infrastructural conditions. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Crisis, Land management, Natural disasters, Risk, Spatial analysis | ||
| مراجع | ||
|
Ahmadi, S., Ghanbari, R., Gholamrezai, S., Rahimian, M., 2023. Vulnerability assessment of rural households to floods (Villages of Afrineh Watershed, Lorestan Province). Iran. J. Agricul. Econom. Develop. Res. 54(2), 439-457 (in Persian). Avand, M., Moradi, H., Ramazanzadeh Lasbuie, M., 2022. Vulnerability assessment of Tajan Watershed in terms of flood using BWM method. J. Watershed Manage. Res. 13(26), 10-20 (in Persian). Azizi, E., Mostafazadeh, R., Hazbavi, Z., Esmali Ouri, A., Mirzaei, S., 2021. Introducing the Flood Vulnerability Index (FVI) as a flood crisis management tool. Disaster Prev. Manag. Know. 11(2), 158-165 (in Persian). Balica, S., Wright, N.G., 2010. Reducing the complexity of the flood vulnerability index. Environ. hazards, 9(4), 321-339. Bihamta, M.R., Zare-Chahouki, M.A., 2008. Principles of statistics for the natural resources science. University of Tehran Press, 302 pages. Borowska-Stefańska, M., Diller, C., Grama, V., Goniewicz, K., Kowalski, M., Kurzyk, P., Sahebgharani, A., Wiśniewski, S., 2022. Effectiveness of the policy for organising self-evacuation by private vehicle transport, as verified in microsimulations. Int. J. Disast. Risk Re., 83, 103431. Borowska-Stefańska, M., Kowalski, M., Wiśniewski, S., Dulebenets, M.A., 2023. The impact of self-evacuation from flood hazard areas on the equilibrium of the road transport. Safety Sci., 157, 105934. Eftekhari, A.R., Sadeghi, T., 2019. Resilience of local communities against environmental hazards. Tarbiat Modares University Press (in Persian). Endendijk, T., Botzen, W.W., de Moel, H., Aerts, J.C., Slager, K., Kok, M., 2023. Flood vulnerability models and household flood damage mitigation measures: An econometric analysis of survey data. Water Resour. Res., 59(8), e2022WR034192. Ha, H., Bui, Q.D., Nguyen, H.D., Pham, B.T., Lai, T.D., Luu, C., 2023. A practical approach to flood hazard, vulnerability, and risk assessing and mapping for Quang Binh Province, Vietnam. Environ. Dev. Sustain., 25(2), 1101-1130. Hajibigloo, M., Sheikh, V., 2018. Flood Risk Management Analysis based on Concepts of Hazard, Exposure, and Vulnerability by Providing Frameworks and Models. J. Water Sustain. Dev., 5(1), 73-82 (in Persian). Lipatov, V., Mavlyanova, N., Tiefenbacher, J., 2023. Flood hazards, social vulnerability and societal risks in Russia. Environ. Dev. Sustain. 26(7), 1-25. Maleki, K., Malekhosseini, A, Pahkideh, E., Maleki, Y., 2023. An analysis of the threat network and flood risk ring in land use vulnerability with an approach to passive defense and urban resilience (case study: Ravansar City). J. Geography Environ. Studies, 12 (45), 52-67 (in Persian). Mazzoleni, M., Mondino, E., Matanó, A., Van Loon, A.F., Barendrecht, M.H., 2024. Modelling the role of multiple risk attitudes in implementing adaptation measures to reduce drought and flood losses. J. Hydrol. 636, 131305. Meraj, G., Romshoo, S.A., Yousuf, A.R., Altaf, S., Altaf, F., 2015. Assessing the influence of watershed characteristics on the flood vulnerability of Jhelum basin in Kashmir Himalaya. Nat. Hazards, 77, 153-175. Nakanishi, H., Black, J., Suenaga, Y., 2019. Investigating the flood evacuation behaviour of older people: A case study of a rural town in Japan. Res. Transporta. Business Manage. 30, 100376. Negaresh, H., Yari, Y., 2013. Analysis of environmental and natural hazards and risk management of lorestan province. Geogr. Environ. Hazards 2(5), 107-126 (in Persian). Pathak, S., Panta, H.K., Bhandari, T., Paudel, K.P., 2020. Flood vulnerability and its influencing factors. Nat. Hazards 104, 2175-2196. Rahmati, O., 2024. Zonation of flood risk in watersheds of Kurdistan province. Soil Conservation and Watershed Management Research Institute. Report of The Research Project (in Persian). Riahi, V., Toulabi Nejad, M., Toulabi Nejad, M., 2020. Investigating the factors affecting emergency evacuation against the risk of floods in mountainous rural (case study: Poledokhtar township). Hum. Geogr. Res. 52(2), 401-418 (in Persian). Sajedi Hosseini, F., Sigaroodi, S.K., Salajegheh, A., Moghaddamnia, A., Choubin, B., 2021. Towards a flood vulnerability assessment of watershed using integration of decision-making trial and evaluation laboratory, analytical network process, and fuzzy theories. Environ. Sci. Pollut. R. 28, 62487-62498. Sharafi, L., Zarafshani, K., 2011. Wheat farmers vulnerability at drought: case study of Islamabad West. 2nd National Symposium on Agriculture and Sustainable Development, Shiraz. Van, C.T., Tuan, N.C., Son, N.T., Tri, D.Q., Tran, D.D., 2022. Flood vulnerability assessment and mapping: A case of Ben Hai-Thach Han River basin in Vietnam. Int. J. Disast. Risk Re. 75, 102969. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 553 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 118 |
||